Лідскі замак – адзіны на тэрыторыі Беларусі дзеючы замак-кастэль. Ён узведзены ў 1323 г. на зліцці рэк Лідзеі і Каменкі вялікім князем літоўскім – Гедымінам. Як сведчаць літаратурныя крыніцы, за сем няпоўных стагоддзяў Лідскі замак адыграў значную ролю ў гісторыі. У 1387 г. польскі кароль і Вялікі князь Літоўскі Ягайла прымаў у замку прысягу ад свайго брата Скіргайлы, полацкага князя, у 1422 г. у замку адзначаўся шлюб караля Ягайлы з 17-гадовай Сафіяй Гальшанскай, у ліпені 1506 г. у сценах замка прычасціўся і падпісаў завяшчанне смяротна хворы кароль польскі і вялікі князь літоўскі Аляксандр.
У XIV ст. сцены Лідскага замка не раз вытрымлівалі націск крыжакоў. Упершыню пад замкавымі сценамі яны з’явіліся ў 1392 г., калі балоты вакол умацавання скаваў лёд. У часы праўлення караля Рэчы Паспалітай Яна Казіміра Ліда атрымала магдэбургскае права. Замак з’яўляўся дзяржаўнай маёмасцю і ахоўваўся мясцовай шляхтай. Тут знаходзіліся склады зброі, гарнізон. У сярэдзіне XVII – пачатку XVIII ст. мірнае жыццё горада Ліды было перапынена войнамі. Улетку 1659 г. замак з усіх бакоў аблажыла 30-тысячнае войска царскага ваяводы Івана Хаванскага. Моцны ўдар замку нанеслі шведы, якія ў пачатку XVIII ст. узарвалі абедзве вежы, і ўмацаванне страціла сваё стратэгічнае значэнне. Сцены яго паступова пачалі разбурацца. Аднак ва ўцалелых памяшканнях захоўваліся гарадскія акты і праходзілі суды. Амаль канчаткова замак разбурыўся летам 1794 г.: у яго руінах вялі бой з царскімі войскамі паўстанцы Тадэвуша Касцюшкі.
Пасля пажару 1891 года без якіх-небудзь абмеркаванняў пачалі ламаць замкавыя сцены і пускаць цэглу і камяні на продаж. Чуткі аб разборы замка дайшлі да Імператарскай археалагічнай камісіі. У Ліду быў накіраваны супрацоўнік Камісіі Пётр Пятровіч Пакрышкін. Пасля яго дакладу Камісія забараніла дакранацца да сцен замка.
У пачатку ХХ ст. была выканана некаторая ўмацоўваючая праца. Была створана Будаўнічая камісія па рамонце Лідскага замка. За час з 1909 па 1911 гг. былі прыведзены ў належны стан заходняя, паўночная і ўсходняя сцены, паўднёвая сцяна была пакінутая без яго.
У 20-ыя гады, калі па Рыжскай дамове Заходняя Беларусь увайшла ў склад Польшчы, у Лідскім замку былі праведзены нязначныя рэстаўрацыйныя работы польскімі рэстаўратарамі пад кіраўніцтвам маладога архітэктара Тадэвуша Буршэ. Былі злучаныя каменнай агароджай заходняя і паўднёвая сцены, часткова залажылі разбураны паўднёва-ўсходні кут і замуравалі бакавыя ўваходы. На месцы парушанага паўночна-заходняга вугла з’явіліся драўляныя вароты. Улетку тут часта спыняўся вандроўны цырк альбо звярынец, а зімой пасярэдзіне двара ставілі ёлку і залівалі каток.
22 студзеня 1940 г. Лідскі замак атрымаў статус помніка архітэктуры. У ліпені 1941 года на тэрыторыі замка быў лагер ваеннапалонных 56 Маскоўскай ваеннай дывізіі. У 1967 годзе рашэннем мясцовых уладаў Лідскі замак перададзены пад шэфскі нагляд будаўнічаму трэсту № 19. У 1975 г. Лідскі замак як помнік архітэктуры ХIV ст., якому неабходна рэстаўрацыя, атрымаў нумар №129 / 75. У 1976 г. спецыяльныя навукова-рэстаўрацыйныя вытворчыя майстэрнi пры Міністэрстве культуры БССР атрымалі заказ на кансервацыю, а неўзабаве і на поўную рэстаўрацыю Лідскага замка.
Рэстаўрацыйныя працы пачаліся ў 1978 г. Меркавалася, што поўная рэстаўрацыя будзе завершана ў 1985 г. Да 1980 былі завершаны паўночная, усходняя і часткова паўднёвая сцены і была блізкая да завяршэння паўночна-ўсходняя вежа. На жаль, рэстаўрацыйныя работы не былі завершаны і спыніліся з-за недахопу фінансавання ў сярэдзіне 1990-х гг.
У 2001 г. на рэспубліканскім узроўні было прынята рашэнне аб распрацоўцы праекта правядзення першачарговых супрацьаварыйных работ у замку. Праект падрыхтавалі ў 2003 годзе, але сродкаў на яго ажыццяўленне не знайшлі.
У 2004 годзе Міністэрства культуры рэкамендавала Гарадзенскаму аблвыканкаму разабраць аварыйныя ўчасткі заходняй сцяны і недабудаванай паўднёва-заходняй вежы, разгледзець пытанне аб далейшым выкарыстанні паўночна-ўсходняй вежы.
23 красавіка 2005 г. адбыўся агульнарэспубліканскі суботнік. Пачатак новага этапу рэстаўрацыі Лідскага замка датуецца 2006 годам, калі КУП “Мінскпраект” пачало праектныя работы. Былі выкананы архітэктурныя абмеры замка. Мэтай рэстаўрацыі было вярнуць замку аблічча, якое ён мог мець у XIV ст.
У студзені 2010 г. стала вядома, што ў верасні ў Лідзе пройдуць “Дажынкі-2010”. Тэмп работ паскорыла падрыхтоўка да будучых “Дажынак”. За вясну і лета 2010 г. сцены і паўднёва-заходняя вежа былі дабудаваныя, драўляная галерэя з новымі кансольнымі бэлькамі і брусам, пакрытая дахоўкай, злучыла вежы, замкавы двор быў засыпаны пяском і друзам.
У снежні 2017 года была адкрыта выставачная экспазіцыя “Лідскі замак. Гістарычныя падзеі і постаці” ў паўночна-ўсходняй вежы Лідскага замка.
3 ліпеня 2020 г. у адрэстаўраванай паўднёва-заходняй вежы Лідскага замка адкрылася новая музейная экспазіцыя “Старонкі гісторыі. Ад XIV стагоддзя…”.
