/ Гэта што за экспанат? / Музейна-асветніцкі праект «Гэта што за экспанат?»

Музейна-асветніцкі праект «Гэта што за экспанат?»

1 сакавіка ў Лідскім музеі пачаў працу праект пад назвай «Гэта што за экспанат», асноўная мэта якога – знаёмства наведвальнікаў, а таксама тых, хто сочыць за дзейнасцю музея ў віртуальнай прасторы, з цікавымі і незвычайнымі прадметамі з фондаў музея.

Часта музейныя прадметы прысутнічаюць у экспазіцыях ў такой колькасці, што наведвальніку бывае складана засяродзіць увагу на адным канкрэтным прадмеце, разгледзець яго больш дэталёва, даведацца яго гісторыю.

Вырашыць гэтую праблему можа выстава аднаго прадмета.

У асноўным фондзе Лідскага музея больш за 44 тысячы прадметаў. Не ўсе яны могуць упісацца ў тэматыку і канцэпцыю пэўнай экспазіцыі, але многія з іх прадстаўляюць сабой досыць цікавыя гістарычныя рэдкасці і каштоўнасці. Менавіта з такімі прадметамі мы хочам пазнаёміць нашых наведвальнікаў.

Вядома, не кожная рэч можа стаць «персаналіяй» такой экспазіцыі: перш за ўсё, гэта павінен быць прадмет цікавы, з «біяграфіяй», гісторыяй. Аднак і звычайныя на першы погляд прадметы побыту, якія сталі характэрнымі знакамі свайго часу, могуць валодаць насычанай семантыкай.

Праект праводзіцца на дзвюх пляцоўках: рэальнай і віртуальнай.

Падпісчыкам ў сацыяльных сетках мы паказваем фатаграфію экспаната і просім адгадаць, што гэта за прадмет, яго назву і прызначэнне. Тым, хто дасць адказ раней за ўсіх, мы падорым запрашальныя білеты ў музей.

Дадзены прадмет будзе экспанавацца на працягу месяца. Этыкетка з назвай і апісаннем прадмета будзе перавернутая, каб рэальныя наведвальнікі таксама змаглі паўдзельнічаць у праекце і паспрабаваць разгадаць таямніцу экспаната.

Праз месяц адбудзецца змена экспазіцыі. Плануецца, што праект будзе доўжыцца год, такім чынам мы прадставім 12 цікавых, незвычайных і рэдкіх прадметаў з фондаў Лідскага гісторыка-мастацкага музея.

Экспанаты

ЭКСПАНАТ 1

Сіфон з меднага сплаву для захоўвання напояў. Выкарыстоўваўся на піўзаводзе Марка і Сямёна Пупко ў 30-я гг. ХХ стагоддзя. Прадмет быў перададзены музею Арэхва Аляксандрам Нікадзімавічам.
Першы піўны завод у Лідзе быў пабудаваны Э. А. Ландо і Д. Ю. Камянецкім ў 1863 годзе, а знік у 1870-х гадах.
У 1874 г. Я. Л. Папірмейстар заснаваў другі піўны завод. У 1944 годзе ён быў быў перабудаваны ў камбінат харчовых канцэнтратаў.
У 1876 г. Носель Зелікавіч Пупко адкрыў трэці завод, які з часам ператварыўся ў ААТ «Лідскае піва».
16 красавіка 1930 года ўнукі Носеля Пупко, Сямён і Марк ўступілі ў валоданне прадпрыемствам у роўных долях і з правам кожнага ставіць подпіс пад афіцыйнымі дакументамі. Завод стаў называцца «М. і С. Пупко, піўзавод, саладоўня і вытворчасць газаваных водаў у Лідзе».

ЭКСПАНАТ 2

Асколак Сіхатэ-Алінскім метэарыта. Вага 2795 г. Быў перададзены ў музей з Лідскага планетарыя ў 1999 г.
12 лютага 1947 г. на Далёкім Усходзе СССР, у раёне Сіхатэ-Алінь адбылося падзенне на Зямлю метэарыта, які ўвайшоў у дзясятку найбуйнейшых метэарытаў свету. Яго ўдалося дасканала даследаваць дзякуючы вялікай колькасці матэрыялу. Грубая структура паказвае на тое, што нябеснае цела сфармавалася пры разкрышталізацыі вадкага расплаву жалеза, нікеля і кобальту пры поўнай адсутнасці кіслароду. Улічваючы памеры метэарыта, гэты працэс павінен быў заняць каля мільёна гадоў.
На сённяшні дзень усе найбуйнейшыя тэматычныя музеі свету маюць ўзоры Сіхатэ-Алінскім метэарыта.

ЭКСПАНАТ 3

Палатно працоўнай часткі матыкі. Знойдзена падчас торфараспрацовак ў Лідскім раёне.
Мае ў плане трапецападобную форму, у профіль – дугападобную. Ёсць адтуліна для драўлянай дзяржальні. Выканана з косткі жывёлы. Магчыма, з плоскай пласціны рога лася.
Матыка – ручная сельскагаспадарчая прылада для рыхлення зямлі, прыйшла на змену палцы-капалцы. Першую матыку вырабілі з драўлянай палкі, прывязаўшы да яе востры камень. Таксама матыку выраблялі з дрэва, касцей і рагоў розных хатніх і дзікіх жывёл. Касцяныя матыкі археолагі знаходзілі нават у самых старажытных паселішчах, якія адносяцца да верхняга палеаліту.

ЭКСПАНАТ 4

Фрагмент срэбнага наканечніка ножнаў скандынаўскага мяча. Быў знойдзены археолагам Квяткоўскі А. В. падчас раскопак у Лідзе ў 1991 годзе. Можа адносіцца да IX стагоддзя. Арнамент у захаванай часцы наканечніка выкананы, як мяркуецца, у стылі Еллінг або Баррэ.
Нягледзячы на ​​тое, што мячы з'яўляюцца распаўсюджанай знаходкай падчас археалагічных даследаванняў скандынаўскіх захаванняў, асноўнай (рабочай) зброяй скандынаўскіх воінаў былі дзіда і сякера – разбуральныя, лёгкія і танныя. Меч жа быў дарагой зброяй. Срэбнае наверша ножнаў паказвае на шляхетнае паходжанне ўладальніка.

ЭКСПАНАТ 5

8 чэрвеня адзначаем дзень нараджэння пыласоса! 152 гады таму, 8 чэрвеня 1869 г. амерыканец Айвз Макгаффні запатэнтаваў першы ў свеце пыласос – прыладу, якая называлася «Віхор».
Прадмет №5 з праекта «Гэта што за экспанат» мае падобнае назву «Ветрык».
Пыласос-шчотка быў выраблены ў Ленінградзе ў канцы 50-х – пачатку 60-х. У такім пыласосе рухавік і помпа размяшчаюцца ўнутры шчоткі. Помпа праганяе паветра з часціцамі пылу ў мяшок, замацаваны пад шчоткай. Перавагаю такога пыласоса з’яўляецца невялікае спажыванне энергіі за кошт размяшчэння помпы максімальна блізка да шчоткі, а таксама яго невялікі памер. Магутнасць шчоткі ўсяго 100 вт. Такі пыласос мог выкарыстоўвацца для чысткі дываноў, адзення і салона аўтамабіля.

ЭКСПАНАТ 6

Перад намі бокс-камера кампаніі «Zeiss Ikon» (Германія, 30-я гг. ХХ стагоддзя), скрыневы фотоаппарт – разнавіднасць простых фотаапаратаў, вырабленых у корпусе з прэсаванага кардона, абцягнутага дэрмацінам.
Кампанія «Zeiss Ikon» была адкрыта ў Дрэздэне пасля зліцця чатырох кампаній: «ICA», «Contessa-Nettel», «Ernemann», «Goerz».
Бокс-камеры былі першымі фотаапаратамі, у якіх замест фотопласцінак выкарыстоўвалася гнуткая фотастужка.
Камера Erabox рабіла 8 здымкаў 6x9 см на плёнцы тыпу 120. Яна мае два відашукальніка. Збоку на аснаванні ёсцб мацаванне для штатыва для партрэтных і пейзажных здымкаў.

ЭКСПАНАТ 7

Падчас раскопак у канцы 70-х гадоў у Лідскім замку былі знойдзены ўнікальныя прадметы, у тым ліку і кафля першай паловы XIV стагоддзя.
У XIV ст. печы ў замку былі глінабітнымі і мелі цыліндрычную, скляпеністую канструкцыю. У сцяну манціраваліся гаршкі, таму найбольш ранні від кафлі атрымаў назву гаршковая. У адной печы даўжыня гаршковай кафлі магла быць рознай. Гэта тлумачыцца таўшчынёй сцен. Унізе, як правіла, сцяна была больш тоўстай, кафля манціравалася глыбей, а значыць, была даўжэйшай. Зверху сцяна больш тонкая, а кафля – больш плоская. Гэтым тлумачыцца з'яўленне камбінаваных печаў, у ніжняй частцы якіх манціравалася гаршковая кафля, а ў верхняй – каробчатая.
З'яўленне коробчатай кафлі змяніла канструкцыю сцен печы, яе форму. Рабілі яе не на ганчарным крузе, а з дапамогай матрыц, драўляных або гліняных формаў, што дало адносную паўтаральнасць формы і памеру, павялічыла хуткасць вырабу кафлі, палепшыла яе эстэтыку, а таксама павялічыла даступнасць такіх печаў сярод насельніцтва.
Гаршковую і каробчатую кафлю можна ўбачыць у экспазіцыі музея ў паўднёва-заходняй вежы Лідскага замка.

 

ЭКСПАНАТ 8

Клішэ газеты «Уперад».
Беларускі друк у ваенны час – магутная і вострая зброя ў барацьбе з ворагам. Газеты і лістоўкі знаёмілі са становішчам на фронце і заклікалі народ паўстаць супраць акупантаў.
18 верасня 1939 года Чырвоная Армія заняла Ліду. І ўжо 30 верасня выйшаў першы нумар газеты «Уперад», якая потым стала органам Лідскага гаркама і райкама КП (б) Беларусі.
Спачатку газета выпускалася на базе Баранавіцкага падпольнага абкама партыі, потым каля вёскі Поташня ў Налібоцкай пушчы, дзе размяшчаўся Лідскі міжрайпартцэнтр. Набіралася, друкавалася і тыражыравалася газета ўручную ў партызанскіх зямлянках. Фармат – стандартны ліст паперы, сшыткавыя лісты ў клетку і касую лінейку, абгортачная папера. Актыўнай была дапамога падпольшчыкаў. Да 8 ліпеня – дня вызвалення Ліды – было выпушчана 52 нумары газеты агульным тыражом 26 тыс. экзэмпляраў. 11 першых нумароў не захавалася. Летам 1944 года ў Прынёманне прыйшло вызваленне. І на змену пушчанскай «партызанцы» ў Лідзе пачала выходзіць легальная газета «Уперад» на дзвюх палосах.
Назва газеты мянялася чатыры разы: «Уперад», «Сцяг працы» (май 1962 г. – 6 ліпеня 1966 г.), зноў «Уперад» (ліпень 1966 г. – 3 снежня 1991 г.) і, нарэшце, «Лідская газета».

ЭКСПАНАТ 9

Саламарэзка ручная, на чатырох нагах для драбнення саломы, травы з ліцейнага завода братоў Шапіра.
25 ліпеня 1900 года мешчанін Юдэль-Лейба Мендзелеевіч Шапіра падаў у будаўнічае аддзяленне Віленскага Губернскага Праўлення прашэнне аб пабудове ў Лідзе ліцейнага завода. У сакавіку 1901 гада завод быў пабудаваны. У першы ж год выраблена прадукцыі на 26 тысяч рублёў.
Ліцейны завод Шапіра выпускаў конныя прывады, станкі для конных прывадаў, малатарні, саламарэзкі, плугі, бароны, чыгунныя крыжы для помнікаў, чыгуннае і меднае ліццё па чарцяжах. Пазней завод атрымалі ў спадчыну сыны Шапіра – Якаў і Эбер, якія з'яўляліся ўладальнікамі завода да нацыяналізацыі. Прадукцыя братоў Шапіра неаднаразова выстаўлялася на Віленскіх выставах-кірмашах, дзе з 1901 па 1914 гады было атрымана 14 залатых і сярэбраных медалёў.
У 1939 годзе завод быў нацыяналізаваны. У 1994 годзе Лідскі завод сельгасмашын быў ператвораны ў ААТ «Лідсельмаш».

ЭКСПАНАТ 10

У ліпені-жніўні 1978 года, працягваючы археалагічныя раскопкі на тэрыторыі Лідскага замка, работы выконваў студэнцкі будаўнічы атрад імя У. Пічэты пад кіраўніцтвам Алега Трусава. Вывучаўся ўнутраны замкавы двор, было разбіта 17 раскопаў.
Ва ўсходняй частцы замкавага двара быў закладзены раскоп № 9, разбіты на 49 квадратаў. Пасля зняцця 4 пласта на тэрыторыі раскопу прасочваліся 3 ямы. У яме 1 і была знойдзена ладдзя і ніжняя частка ад іншай шахматнай фігуры.
Прадмет аказаўся ўнікальным узорам разьбы па косці, датаваным XIV-XVI стагоддзем. Інфармацыя аб знаходцы была размешчана ў штогодніку Інстытута археалогіі РАН «Археалагічныя адкрыцці 1978 года".
Пра тое, што перад намі менавіта ладдзя, сведчыць верхняя частка ўзору са своеасаблівымі крыламі птушкі Рух.
Артэфакт даказвае не толькі тое, што ў Лідскім замку гулялі ў інтэлектуальныя гульні, але і тое, што нашыя продкі валодалі кастарэзным майстэрствам на высокім узроўні.

ЭКСПАНАТ 11

Самы распаўсюджаны ў СССР арыфмометр «Фелікс» – настольная механічная вылічальная машына. Выраблены ў Курску на заводзе «Счётмаш».

«Фелікс» уяўляе сабой тыповы арыфмометр Однера найпростай канструкцыі, можа выконваць чатыры асноўных арыфметычных дзеяння: адніманне, множанне, складанне і дзяленне.

ЭКСПАНАТ 12

Газоўка, самаробная газавая лямпа з бляшанкі. Належала партызанам Лідскай партызанскай зоны.

Убачыць экспанат можна на выставе «Грозна грымнула вайна».