Працягваем агляд выставы нашага музея «Хрушчоўка 60-х».
На чарзе – дзіцячая калыска. Вынікаючы ўжо са складзенага фармату апублікаваных раней артыкулаў, пачынаем з гісторыі прадмета.
Гісторыя дзіцячай калыскі ўжо напісана і не мной. Пазначу толькі асноўныя этапы эвалюцыі гэтага прадмета побыту. А падрабязнасці заўсёды можна знайсці на прасторах інтэрнэту.
У даўнія часы, калі не было калясак, дзяцей насілі на руках спераду, збоку ці ззаду ў спецыяльнай перавязі. Часцей у фартухах, якіх называлі падолам. Адсюль і выраз – “Прынесла ў падоле”. Падол падвязвалі да пляча. Новае – гэта добра забытае старое. Матулі 21 стагоддзя называюць такую преревязь – слінг.
Вынайшаў дзіцячую калыску вядомы архітэктар Уільям Кент. Першая дзіцячая калыска з’явілася пры двары Уільяма Кэвендзіша 3-га герцага Дэваншырскага, бацькі шасцярых дзяцей, які ў 1733 годзе замовіў яму калыску для сваіх дзяцей. Уласна, гэта была не калыска ў нашым разуменні, а невялікая дзіцячая падвода, за якую запрагалася каза або поні.
Вынаходніцтва Кента ацанілі, і неўзабаве калыскі распаўсюдзіліся сярод вышэйшых слаёў Еўрапейскага грамадства. У той час яны ўяўлялі сабой сапраўды твор мастацтва. Сярэднія і ніжэйшыя саслоўі не маглі дазволіць сабе набыць такую дарагую машыну, і на працягу яшчэ больш за сто гадоў калыска заставалася неверагодным дзівоцтвам.
Ўсю далейшую гісторыю дзіцячых калясак можна ўмоўна падзяліць на некалькі этапаў, якія звязаныя, звычайна, з гістарычнымі эпохамі і дзейнасцю канкрэтных вынаходнікаў.Залаты час гісторыі калясак – 1890-я -1920-я гады. З аднаго боку калыскі сталі ўжо прамысловым таварам, але з іншага боку, яны захавалі элементы вытанчанага мастацтва, і не сталі яшчэ ў масавы безаблічны шырспажыў. Яны працягвалі заставацца прадметам, які мог падкрэсліць сацыяльны статус сям’і, бо былі даступныя не ўсім. Вось прыклад такога падкрэслення, калі хочаце – ганарыстасці, з 1915 года – першы ў свеце парад дзіцячых калясак ў Эсберы Парку, Нью-Джэрсі.
Але гэта ўсё ў іх … А што ж у краіне Саветаў? Да з’яўлення прамысловых дзіцячых калясак савецкі люд карыстаўся «каляскамі» свайго ўласнай вытворчасці – Кулібіных было поўна! У асноўным, гэта былі драўляныя каляскі або плеценыя з вярбовых дубцоў. Дрэва і лаза былі танным і даступным матэрыялам, таму з яго маглі рабіць калыскі бедныя слаі насельніцтва.
Калі майстра не аказвалася на гарызонце – дзетак проста насілі на руках.
Прынята лічыць, што прамысловая вытворчасць савецкіх калясак пачалася, прыкладна, у 1949 годзе. Па загадзе Урада СССР з Германіі (… Узгадайце эпізод з культавага фільма: Шцірліц падчас бамбёжкі дапамагаў жанчыне і каціў калыску) быў дастаўлены ўзор, які старанна вымяраўся, вывучаўся і паводле падабенства, пачалі выпускаць першыя савецкія мадэлі. У 1953 году Дубненскі машынабудаўнічы завод пачаў вырабляць калыскі ў вялікіх аб’ёмах. Аб гэтым перыядзе ў гісторыі завода напісана наступнае:
«… Для вытворчасці тавараў народнага спажывання на заводзе быў пабудаваны спецыяльны корпус № 105, у якім асноўныя тэхналагічныя працэсы былі механізаваны і аўтаматызаваны. Сярод тавараў народнага спажывання асноўная ўдзельная вага склала выпуск дзіцячых калясак. Толькі з 1953 года па 1990 год іх было выпушчана 4,5 мільёна штук. У 1989 году штодзённы выпуск дзіцячых калясак дасягнуў тысячы штук»
У 60-я гады, якія ілюструе наша выстава, было адкрыта 50 цэхаў для вытворчасці “дзіцячага транспарту” па ўсёй краіне. Першыя калыскі былі нязручнымі – яны мелі нізкую пасадку і маленькія колцы, былі хісткімі і халоднымі, бо корпус вырабляўся з металу. Але маладыя мамы былі, напэўна, невымоўна рады таму, што ў іх з’явілася магчымасць перасоўвацца разам з малечам.
У гісторыі выяўленчага мастацтва савецкага перыяду можна знайсці мноства вельмі кранальных прыкладаў (аўтарскіх сюжэтаў). Мяркую, матуля з калыскай тады была яшчэ ў навіну і для мастака служыла лірычным аб’ектам.
Дызайн дзіцячых калясак таго перыяду ў нас у краіне, мяркуючы па фатаграфіях, не меў прынцыповых адрозненняў ад замежных. Палукашак, нізкія колы; адрозніваліся толькі дэталі дэкору і ручка.
У сярэдзіне 60-х гадоў з’яўляецца шпацырная калыска новага тыпу – з высокай пасадкай, на вялікіх колах, у такім вазку ўжо нельга было ляжаць, а толькі сядзець, глыбока адкінуўшыся назад. Калыскі прамавугольнай формы з нізкай пасадкай па-ранейшаму, шырока выкарыстоўваліся, але з’яўляюцца калыскі з высокім дарожным прасветам. І малеча, нарэшце, убачыла свет …
Праўда, яшчэ шмат гадоў яны заставаліся вялікім дэфіцытам. Каб купіць калыску дзіцяці, неабходна было збіраць грошы, а потым яшчэ запісвацца ў чаргу за ёй, час ад часу тэлефанаваць ў краму і ўдакладняць тэрміны паставак. Пры куплі неабходная даведка: паказаў даведку аб нараджэнні дзіцяці – купляй калыску. Без паперкі ты не пакупнік, а з паперкай – тата ці дзед.
Маё дзяцінства 60-х прайшло таксама без сродку руху. За адказам я звярнулася да сваёй мамы і вось, што высветліла. Рэгіянальная сітуацыя “калыскавага пытання” была такая: жанчыны неслі даведку з паліклінікі аб цяжарнасці і толькі тады іх запісвалі на чаргу, якая нічога не гарантавала, у мясцовым “Універмагу”. Так і атрымалася, што калі калыскі паступілі ў продаж і наша “чарга падышла” – я ўжо тупала самастойна. Выснова – у рэгіянальным горадзе СССР калыскі прадаваліся адзін раз у год!
Адзін нюанс: мамы 60-х гадоў зразумеюць – падушка. Вялікіх памераў падушку неабходна было ў абавязковым парадку класці на дно такой калыскі і тоўстае ватнае коўдра, каб малеча не мерзнула. Дзіцячыя калыскі зусім не абаранялі ад холаду – кур’ёз … Рама калыскі даволі часта гнулася проста пад вагай дзіцяці. Таксама адсутнічаў кошык для рэчаў і рысоры. Такія калыскі пройдуць скрозь усе шасцідзесятыя.
Толькі ў сярэдзіне 70-х гадоў «дзіцячы транспарт» перастаў быць рэдкасцю і апынуўся даступным кожнай савецкай сям’і. Праўда, калыскі таго часу былі зробленыя так-сяк і часта ламаліся. Дарэчы, іх не баяліся, як цяпер, пакідаць без нагляду на вуліцы або ў пад’ездзе.
Матуля заходзіла ў краму ці аптэку і была ўпэўненая, што яе калыску ніхто не украдзе, але ў абавязковым парадку на сваім «транспарце» патрэбен быў апазнавальны знак – банцік, бразготка, надпіс і да т.п. Навошта? У СССР усё ва ўсіх павінна быць ад-но-ль-ка-ва-е. Усе роўныя або не вылучайся! Папросту, можна было прывесці ў калысцы дадому не свой «неугамонны кулёчек». Аднак, гэты прынцып распаўсюджваўся не на ўсіх …
Ўнучка Генсака – гэта не ўсе … Вядомая прыхільнасць Леаніда Ільіча да імпартных машын (якіх у яго гаражы налічвалася да 349) распаўсюджвалася, падобна, на ўсе віды транспарту і для членаў яго сям’і. Фотаздымак 1973 года, вядома ж, пастановачны; а ў імпартнай калысцы ціхамірна спіць і яшчэ нічога не ведае пра свой далейшы лёс яго ўнучка …
І ўсё ж, цяга да імпарту была заўсёды і ў простага народа! Іншая справа – магчымасці. Дзіцячыя імпартныя калыскі 70-80-х гадоў былі з прынцыпова іншых матэрыялаў, высокія, лёгкія, на элегантных і трывалых колах. Рэальны прадмет зайздрасці пры сустрэчы матуль на прагулцы і прадмет сварак з мужам. Дзе дастаць велюравую нямецкую калыску?!
У пачатку 1980-х з’явілася ў продажы вельмі дзіўная калыска-трасформер, якая не прыжылася ў народзе. Калыска з пластмасы была вельмі лёгкай і магла перакуліцца разам з дзіцем. З-за таго, што іх даводзілася раскладваць і складаць яны хутка выходзілі з ладу, акрамя гэтага былі нізкімі (ўбога нагадвалі калыскі 60-х) і адышлі ў нябыт, адкінутыя матчынымі клапатлівымі сэрцамі.
Як жартаваў незабыўны А. Райкін – «Грошы ёсць – тавара няма, тавар ёсць – грошай няма». Так было ў пачатку 1990-х, але дзіцячыя калыскі ўжо можна было купіць выдатныя: вытворчасці ГДР, Польшчы, Фінляндыі, Чэхаславакіі. Дорага, але зручнаааа…..
Былі і прамежкавыя мадэлі прагулачных калысак пачатку 2000-х гадоў: складныя, калыска-кій, але практычнае выкарыстанне іх выклікала нямала нараканняў у сувязі з хліпкасцю канструкцый.
Жыццёвы вопыт мам ўсіх часоў даказвае – калыска павінна быць трывалай і функцыянальнай! Для паўнаты карціны, не магу змаўчаць пра сучасныя калыскі, якія дызайнеры ствараюць для нашчадкаў непрыстойна багатых людзей. Абодва прыклады мяне, асабіста, ўразілі…
Гэта тварэнне дызайнераў GrahamRichardson і AlisonMurfet пакрыта 24-каратным золатам, а ўнутры аббіта сінім сацінам і мехам гарнастая. У калыску коштам 12 тыс. даляраў умантаваны спецыяльны музычны механізм, прайграюць закалышлівыя мелодыі. Чытаць цалкам: https://lady.tut.by/news/life/392835
А гэтыя калыскі вырабляюцца ў Германіі выключна ўручную. Каптур, калыска і прагулачны блок калыскі зробленыя з натуральнай скуры.Чытаць цалкам: https: //lady.tut.by/news/life/392835
І яшчэ адзін варыянт сучаснага эксклюзіву, які мне здаўся ўжо вельмі спрэчным. Калыска-чамадан. Так і ў багаж можна дзіця здаць, памылкова …
У пачатку гэтага артыкула згадвалася пра своеасаблівыя кірмашы ганарыстасці 1915 гады – парад дзіцячых калясак. Падобныя вулічныя шэсці, аказваецца, праходзяць і на былой постсавецкай прасторы, у тым ліку і ў Беларусі. Ганарыстасці ў гэтых парадах не назіраецца, а вось патрыятызм і гумар – прыкметныя! Судзіце самі.
Справядлівасці дзеля, варта згадаць пра тое, што на ўсіх этапах эвалюцыі дзіцячай калыскі, дарослыя не забывалі канструяваць калыскі-цацкі для вечнай ролевай гульні «Дочкі-Маці». Гэта міні-злепкі рэальнага дзіцячага транспарту розных гадоў.
У нашай кватэры-выставе «Хрушчоўцы 60-х» дзіцячая калыска таксама ёсць, шчыра кажучы – гэта адзіны прадмет у экспазіцыі 1971 года выпуску. Калыска мадэлі ВМ-210 з’явілася на базе ДВА “Воткінскі Машынабудаўнічы завод” і доўгі час была ўвасабленнем сямейнага дабрабыту, а завод стаў лідэрам па вытворчасці дзіцячых калысак.
Не губляю надзеі на тое, што на чыімсьці гарышчы ці склепе ўсё яшчэ жыве дзіцячая калыска менавіта 60-х гадоў. Такая, як на фота.
Паважаныя жыхары нашага г.Ліда! Дапамажыце знайсці такі цуд для нашай «кватэркі 60-х».
Водгукі чакаем па тэл. 52-13-91 з 9.00 да 18.00 (акрамя панядзелка) Вось такі кранальны атрымаўся агляд аб «дзіцячым транспарце».
Для ілюстравання выкарыстаны матэрыялы з фондаў нашага музея, а таксама знойдзеныя на прасторах інтэрнэту.
Просьба да неабыякавых да дадзенай тэмы жыхароў нашага горада Ліда: дзяліцеся фотаздымкамі з асабістых архіваў, якія зроблены на фоне інтэр’ераў 60-х гадоў. Скануем і вернем з удзячнасцю!
